کشورهای آفریقایی عموما دارای منابع اولیه سرشار هستند اما به واسطه استعمار، تنش های سیاسی و جنگ های داخلی، از توسعه بازمانده اند. بسیاری از این کشورها، به خصوص در حوزه جنوب آفریقا از نبود صنایع و حتی زیرساخت ها رنج می برند و همین مساله باعث شده برخی کشورها مانند کشورهای اروپایی، روسیه، هند، چین و حتی ترکیه برای مشارکت در بازار اقتصادی آفریقا داوطلب باشند. در شرایطی که اقتصاد جهان گام به گام به رکود نزدیک می شود، بازار آفریقا می تواند راه فراری برای بنگاه های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و عمرانی باشد. از سوی دیگر از آنجا که پیش بینی می‌شود کشورهای آفریقایی با قرارگیری در ریل توسعه، در آینده نه چندان دور از پیشتازان اقتصاد جهان باشند، باقی کشورها تلاش دارند تا از حالا بنای روابط مستحکم اقتصادی با آفریقا را پی ریزی کنند.

در این شرایط، به نظر می رسد نگاه به آفریقا می تواند راهکاری برای توسعه صنایع ایرانی باشد، و البته صنعت هوایی نیز از این مساله مستثنا نیست. کشورهای آفریقایی، به خصوص در حوزه جنوب آفریقا بازار مناسبی برای صنایع تبدیلی غذایی، بهداشتی، لوازم خانگی و راه و شهرسازی هستند. همچنین این کشورها می توانند بستر مناسبی برای کشت و صید فراسرزمینی باشند. از سوی دیگر اکتشاف نفت در کشورهایی چون موزامبیک و آنگولا، می تواند فرصتی برای توسعه همکاری های بین المللی شرکت های نفت و پتروشیمی در ایران باشد. اما یک مانع بزرگ بر سر راه توسعه روابط اقتصادی ایران و آفریقا قرار گرفته است و آن هم نبود حمل و نقل ارزان. 

از آنجا که تعداد پرواز به پایتخت های آفریقایی نسیت به شهرهای اروپایی و آسیایی کم است، پرواز به آفریقا، تقریبا دو تا سه برابر پرواز در مسیرهای مشابه اروپایی و آسیایی قیمت دارد. در حال حاضر هیچ پرواز مستقیمی از ایران به کشورهای آفریقایی دایر نیست و تنها راه دسترسی، استفاده از چند ایرلاین محدود در منطقه است. به عنوان مثال در حالی که برای رسیدن به شهرهای آلمان، امکان استفاده از دستکم سه پرواز مستقیم و تعداد نامحدودی پرواز غیر مستقیم وجود دارد، برای رسیدن به ماپوتو، پایتخت موزامبیک تنها میتوان از پروازهای غیر مستقیم قطری و ترکیش ایرلاینز استفاده کرد. بنابراین آن دسته از ایرلاینهای ایرانی که ناوگان پهن پیکر دوربرد در اختیار دارند، مانند ایران ایر و ماهان با ورود به بازار آفریقا می توانند از قیمت پرواز از منطقه خاورمیانه به آفریقا بکاهند.

این اتفاق جدای از امکان توسعه روابط اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و دانشگاهی، امکان توسعه گردشگری بین ایران و آفریقا را نیز فراهم می کند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای آفریقایی مانند موزامبیک، تانزانیا، کنیا و ماداگاسکار امکان اخذ ویزای فرودگاهی برای مسافران ایرانی را فراهم کرده اند. وجود پرواز مستقیم می‌تواند کمکی برای تورهای گردشگری به مقصد آفریقا باشد. 

اما سودآوری اصلی این بازار برای شرکت های هوایی ایرانی از محل ترانزیت مسافر خواهد بود. همانطور که بالاتر ذکر شد، در حالی که بنگاه های زیادی از هند، روسیه، ترکیه و چین در آفریقا سرمایه گذاری کرده اند، پروازهای مستقیم از این کشورها به مقصد کشورهای آفریقایی وجود ندارد و یا بسیار محدود است. در حال حاضر عمده بار انتقال مسافر از این کشورها به مقاصد آفریقایی بر عهده ایرلاین هایی چون امارات، ترکیش ایرلاینز، قطری، عمانی و ایرعربیا است. شرکت های ایرانی می توانند با ورود به این بازار و استفاده از مزیت قیمت، سهم خوبی از ترانزیت این مسافران به آفریقا را از آن خود کنند.  این مساله خصوصا در مورد شرکت هواپیمایی ماهان صدق می کند؛ شرکتی که به ترکیه، روسیه، چین، هند و پاکستان پرواز دارد و از طرفی نیز به دلیل تحریم از سوی برخی فرودگاه های اروپایی، به دنبال بازارهای جدید است.

شاید این فرض وجود داشته باشد که تحریم های بین المللی علیه صنعت هوایی کشور، مانع از برقراری پرواز ایرلاین های داخلی به آفریقا خواهد شد. اما مسائلی چون نبود شفافیت اقتصادی، ضعف اقتدار دولت‌های مرکزی و چند دستگی سیاسی، ذهنیت استقلال جویانه شهروندان آفریقایی و نفوذ اقتصادی و سیاسی کشورهایی چون چین و روسیه سبب شده است آفریقا همواره دروازه مناسبی برای دور زدن تحریم های ایالات متحد آمریکا بوده باشد. 

در نهایت باید گفت که برقراری پروازهای مستقیم از ایران به مقصد آفریقا، هم می تواند به سودآوری شرکت های هوایی منجر شود، و هم فرصت مشارکت بین المللی باقی صنایع ایرانی را فراهم کند. اما از همه مهم تر، باعث خواهد شد که ایران در «قرن آفریقا» از کاروان توسعه عقب نماند. 

​علی اسدی خمامی- کارشناس ارشد مطالعات جنوب آفریقا